Spá­um stýri­vaxta­hækk­un um 1,0 pró­sentust­ig

Verðbólga þrálát og óvænt

Við teljum víst að peningastefnunefnd líti síversnandi verðbólguhorfur alvarlegum augum. Verðbólgan hefur reynst þrálátari en búist var við og mæling Hagstofunnar á vísitölu neysluverðs ítrekað verið umfram væntingar. Ársverðbólgan mældist 9,9% í apríl og jókst um 0,1 prósentustig, þvert á okkar spá um að hún myndi hjaðna niður í 9,5%, enda var stór verðbólgumánuður að detta út úr vísitölunni, apríl 2022. Spáskekkjan skýrðist meðal annars af því að íbúðaverð á landsbyggðinni hækkaði og við það hækkaði reiknuð húsaleiga meira en við höfðum gert ráð fyrir. Þá höfðum við spáð því að bílar lækkuðu í verði, en þeir lækkuðu minna en við héldum.

Verðbólgan á fyrsta ársfjórðungi var heilt yfir umfram væntingar, í febrúar skaust hún úr 9,9% í 10,2% þegar við, og aðrir greiningaraðilar, höfðum spáð hjöðnun og í mars hjaðnaði hún svo lítillega en þó minna en við höfðum spáð, niður í 9,8% áður en hún hækkaði á ný.

Verðbólgan er ekki aðeins mikil og þrálát heldur hefur hún á síðustu mánuðum orðið almennari í þeim skilningi að sífellt fleiri undirliðir hafa hækkað verulega. Í fyrstu var hún mestmegnis drifin áfram af hækkandi húsnæðisverði en eftir því sem ró hefur færst yfir fasteignamarkaðinn hafa aðrir undirliðir neysluverðsvísitölunnar tekið við sér, ekki síst verð á þjónustu og innfluttum vörum.

Nýjasta verðbólguspá okkar gerir ráð fyrir því að hún hjaðni niður í 9,6% í maí og hjaðni svo áfram í júní og júlí, en hægar en áður var gert ráð fyrir.

Væntingar versna og þörf á skýrum skilaboðum

Væntingar um verðbólgu í framtíðinni eru á meðal þeirra þátta sem hafa áhrif á verðbólguþróunina, og því er mikilvægt að halda þeim í skefjum. Samkvæmt niðurstöðum könnunar Seðlabankans á væntingum markaðsaðila fyrir annan ársfjórðung, sem birtar voru í morgun, hafa væntingar um verðbólgu versnað frá því í janúar og nú telja markaðsaðilar að jafnaði að verðbólga verði að meðaltali 9,4% á yfirstandandi fjórðungi. Þeir gera ráð fyrir því að verðbólga hjaðni áfram og verði 6,3% eftir eitt ár og 4,5% eftir tvö ár. Langtímaverðbólguvæntingar versnuðu einnig milli kannana; markaðsaðilar gera ráð fyrir að verðbólga verði að meðaltali 4% á næstu fimm árum og 3,5% á næstu tíu árum. 

Ekki liggja fyrir ný gögn um verðbólguvæntingar heimila og fyrirtækja en þær versnuðu milli fjórðunga á fyrsta ársfjórðungi. Þróunin á skuldabréfamarkaði gefur einnig til kynna þó nokkra svartsýni; verðbólguálag á stystu bréfunum, þ.e. óverðtryggðu ríkisbréfi á gjalddaga 2025 og verðtryggðu á gjalddaga 2026, er nú rúmlega 6,5%, hærra en það var rétt fyrir síðustu vaxtaákvörðun og þarsíðustu.

Óhætt er að fullyrða að Seðlabankanum sé mikið í mun að ná niður verðbólguvæntingum, enda hafa þær mikið að segja. Launafólk sem býst við þrálátri verðbólgu er líklegra til að krefjast hærri launa og fyrirtæki sem býst við verðhækkunum er líklegra til að verðsetja vörur og þjónustu hátt fram í tímann, hvoru tveggja þættir sem ýta undir verðbólgu. Þegar verðbólga er þrálát er hætta á að fólk missi trú á að hún hjaðni og geri ráðstafanir í samræmi við verðþróun sem er langt yfir markmiði Seðlabankans.

Merki um víxlverkun launa og verðlags

Kröftug innlend eftirspurn styður spá okkar um frekari vaxtahækkanir. Ekki liggja fyrir gögn yfir einkaneyslu á fyrsta fjórðungi en aukning í kortaveltu Íslendinga á fjórðungnum bendir til þess að einkaneysla hafi aukist umfram okkar væntingar. Snarpar vaxtahækkanir virðast því hafa dugað skammt til þess að kæla innlenda eftirspurn, sem skýrist að líkindum mest af því hversu mjög laun hafa hækkað á síðustu misserum.

Laun hafa hækkað um 9,4% á síðustu 12 mánuðum, enda höfðu nýir kjarasamningar á nær öllum vinnumarkaðnum í för með sér ríflegar launahækkanir, auk þess sem spenna á vinnumarkaði, sem magnaðist hratt eftir því sem faraldurinn leið undir lok, hefur ýtt undir launaskrið. Verðbólga í kringum 10% étur upp launahækkanir og launafólk keppist því við að halda uppi launastiginu. Á sama tíma kynda launahækkanir undir kostnaðarhækkanir fyrirtækja ásamt því að auka innlenda eftirspurn sem hvoru tveggja ýta undir verðbólgu, og því er gjarnan talað um mikilvægi þess að koma í veg fyrir víxlverkun launa og verðlags.

Áframhaldandi óvissa á vinnumarkaði, vegna þess hversu stuttur gildistími nýrra kjarasamninga er, hefur einnig slæm áhrif á verðbólguvæntingar og ætti að auka líkur á að Seðlabankinn telji enn frekar þörf á að auka taumhald peningastefnunnar.

Nýjustu kortaveltutölur hugsanlega merki um kólnun

Kortaveltutölur yfir aprílmánuð, sem Seðlabankinn birti í gær, kunna þó að vera vísbending um að tekið sé að hægja á eftirspurn; heildarkortavelta íslenskra heimila dróst saman um 5% í apríl, sé hún borin saman við aprílmánuð í fyrra, að raunvirði. Það var í fyrsta sinn í rúm tvö ár sem heildarkortaveltan dróst saman milli ára. Kortavelta Íslendinga innanlands var 7,2% minni en í apríl í fyrra en erlendis jókst hún um 5% miðað við fast gengi og verðlag. Við teljum þó ólíklegt að peningastefnunefnd líti á þessa mælingu eina og sér og túlki sem svo innlend eftirspurn sé farin að dragast saman svo um muni.

Hagvaxtarhorfur bjartari en áður

Hagvöxtur verður 3,2% á Íslandi á þessu ári, samkvæmt þjóðhags- og verðbólguspánni sem við gáfum út í lok apríl. Við færðum hagvaxtarspána upp úr 2,1% spánni frá því í október, og fleiri greiningaraðilar en við sjá fram á kröftugri hagvöxt í ár en þeir gerðu áður ráð fyrir.

Við teljum að batnandi hagvaxtarhorfur auðveldi peningastefnunefnd ákvörðunina um stíga fast til jarðar; enn eru ekki merki um að frekari vaxtahækkanir valdi samdrætti í hagkerfinu í bráð og að því leyti enn svigrúm til vaxtahækkana.

Þá ber að nefna að þótt vaxtahækkanir hafi snöggkælt fasteignamarkaðinn í haust er enn talsvert líf á þeim markaði og vísitala íbúðaverðs á höfuðborgarsvæðinu hefur nú hækkað þrjá mánuði í röð. Vaxtastigið gerir róðurinn mun þyngri fyrir þau sem hafa breytilega vexti og einnig þau sem koma ný inn á fasteignamarkaðinn, en það virðist þó alls ekki hafa fryst markaðinn eða snarlækkað verð.

Framvirk leiðsögn nokkuð afdráttarlaus

„Peningastefnunefnd mun beita tækjum sínum til að tryggja betra jafnvægi í þjóðarbúskapnum og koma verðbólgu í markmið,“ segir í lok yfirlýsingar peningastefnunefndar eftir síðasta fund þann 22. mars 2023. Víst má telja að langt sé í að verðbólga komist í markmið og peningastefnunefnd ætti því að vera tilbúin að beita tækjum sínum líkt og yfirlýsingin ber með sér. Í Peningamálum, sem komu út í febrúar, birti Seðlabankinn spá um að verðbólgan á fyrsta fjórðungi ársins yrði 9,4%. Raunin varð 9,7% og Seðlabankinn því á sama máli og við um að verðbólgan hafi verið umfram væntingar. Samhliða vaxtaákvörðuninni á miðvikudaginn gefur Seðlabankinn út nýja verðbólguspá í Peningamálum, sem við búumst við að verði örlítið svartari en sú síðasta.

Skrefin hafa ekki orðið stærri en 1,0 prósentustig í yfirstandandi hækkunarferli, en við teljum þó ekki óhugsandi að nefndin ræði hækkun umfram það.

Næsta vaxtaákvörðun er ekki fyrr en í ágúst, sem eykur enn fremur líkurnar á því að nefndin stígi stórt skref og hækki stýrivexti um 1,0 prósentustig, úr 7,5% í 8,5%.

Fyrirvari